آموزش جامع و کاربردی مالیات بر درآمد حقوق ۱۴۰۱

مقدمه

مالیات بر درآمد حقوق یکی از قوانین بسیار مهم و پرکاربرد در حوزه حسابداری مالیاتی است و آشنائی با نحوه محاسبه آن امتیاز بالائی برای حسابداران دارد . اکثر دانشجویان و کارآموزان حسابداری گمان میکنند محاسبه مالیات و تهیه اظهارنامه مالیات حقوق که به صورت ماهیانه ارسال می شود کار سخت و دشواری است . بر خلاف تصور موضوع مالیات حقوق و قوانین آن بسیار ساده و قابل درک است و پس از اولین آموزش و ارسال لیست ، نسبت به ساده بودن آن تعجب میکنند .

این نوشته به عنوان اولین مطلب آموزشی از مجموعه مقالات آموزش جامع حقوق و دستمزد و قوانین مالیاتی است که توسط تیم سودآوران مالی تهیه شده است . پس از مطالعه این نوشته با مفهوم مالیات حقوق ، نرخ مالیات و نحوه محاسبه ، تکالیف مالیاتی ، معافیت ها و جرائم مالیات حقوق آشنا شده و آماده ارسال اظهارنامه مالیات بر درآمد حقوق خواهید شد .  

مالیات بر درآمد حقوق

مالیات حقوق مالیات مستقیمی است که به حقوق و درآمد همه افرادی که در داخل کشور و در خدمت شخص دیگری مشغول به کار هستند تعلق میگیرد .

درآمدی که شخص حقیقی در خدمت شخص دیگر (اعم از حقیقی یا حقوقی) در قـبـال  تسلیم نیروی کار خود بابت اشتغال در ایران ،  بر حسب مدت یا کار انجام  شده  به  صورت نقد یا غیر نقد تحصیل میکند و نیز درآمد حقوقی که در مدت مأموریت خارج از کشور  (از طرف دولت جمهوری اسلامی ایران یا اشخاص مقیم ایران) از منابع ایرانـی  عـایـد  شخص میشود ، مشمول مالیات بر درآمد حقوق است. 

درآمد مشمول مالیات حقوق عبارت است از: 

الف) درآمد نقدی : شامل حقوق (مقرری یا مزد یا حقوق اصلی) و مزایای مربوط به شغل  اعم از مستمر و یا غیر مستمر قبل از وضع کسور و پس از کسر معافیتهای مقرر در  قانون مالیات های مستقیم. 

نکته بسیار مهم

 در سال ۱۴۰۱ بن کارگری و حق مسکن مشمول پرداخت مالیات است و در محاسبه درآمد مشمول مالیات حقوق باید این مزایا را به حقوق اضافه کرده و مالیات حقوق را محاسبه نمود .

ب) درآمد غیرنقدی:  مسکن ( با اثاثیه و یا بدون اثاثیه)  ، اتومبیل اختصاصی ( با راننده و یا بدون راننده)

تکالیف مؤدیان

پرداخت کنندگان حقوق هنگام  هر پرداخت یا تخصیص آن مکلف اند اقداماتی به شرح ذیل انجام  دهند:

۱-مالیات متعلق را طبق مقررات مربوط، محاسبه ، کسر و تا پایان ماه بعد ضمن تسلیم فهرستی متضمن نام  و نشانی دریافت کنندگان حقوق و میزان آن به اداره امورمالیاتی محل، پرداخت و در ماههای بعد فقط تغییرات را اعمال نمایند .

 پرداخت کنندگان حقوق مکلف هستند با مراجـعه به سامانه عملیات الکترونیکی سازمان امور مالیاتی کشور به نشانی اینترنتی www.tax.gov.ir  از طریق لینک فهرست مالیات حقوق الکترونیکی ، نرم افزار تهیه لیست الکترونیکی مالیات بر درآمد حقوق را دریافت و هر ماهه فهرست حقوق پرداختی به کارکنان را به صورت الکترونیکی ارسال نمایند.

۲- در مورد پرداختهایی که از طرف غیر از پرداخت کننده اصلی حقوق به اشخاص حقیقی انجام می شود ، پرداخت کنندگان مکلفند هنگام  هر پرداخت مالیات متعلق را با رعایت معافیتهای قانونی مربوط به حقوق به جز معافیت سالانه موضوع ماده ۸۴ ق م م به نرخ مقطوع ده درصد (۱۰%) محاسبه ، کسر و حداکثر تا پایان ماه بعد ضمن تسلیم فهرستی حاوی نام  و نشانی دریافت کنندگان و میزان آن به اداره امور مالیاتی مربوط پرداخت نمایند .

در مواردی که از اشخاص مقیم خارج که در ایران شعبه یا نمایندگی ندارند حقوق دریافت شود ، دریافت کنندگان حقوق مکلفند تا پایان ماه بعد از تاریخ دریافت حقوق، مالیات متعلق را طبق مقررات قانـونی به اداره امور مالیاتی محل سکونت خود پرداخت و تا آخر تیرماه سال بعد اظهارنامه مالیاتی مربوط به حقـوق دریافتی خود را به اداره امور مالیاتی مربوطه تسلیم نمایند.

نکته مهم :

غیر از پرداخت کننده اصلی ، زمانی که شخص حقوق بگیر به عنوان شغل دوم یا پاره وقت در جائی مشغول به کار می شود ، صاحبکار یا کارفرمای شغل دوم ، پرداخت کننده غیر اصلی تلقی میگردد و با توجه به اینکه معافیت ماده ۸۴ ق م م فقط یکبار قابل استفاده است ، کارفرمای غیر اصلی باید مالیات حقوق را بدون کسر معافیت مذکور محاسبه و پرداخت نماید .

درآمدهای معاف از مالیات

برخی درآمدهای حقوق که از پرداخت مالیات معاف هستند عبارتند از:

۱- کارشناسان خارجی که حقوق خود را از کشور خارجی دریافت میکنند .

۲-حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و پایان خدمت و خسارت اخراج و بـازخـریـد خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث و حق سنوات و حقـوق ایام  مرخصی استفاده نشده .

۳-هزینه سفر و فوق العاده مسافرت مربوط به شغل.

۴-مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگران و خانــه هـای ارزان قیمت سازمانی در خارج از محل کارگاه یا کارخانه که مورد استفاده کارگران قرار میگیرد.

۵-وجوه حاصل از بیمه بابت جبران خسارت بدنی و معالجه و امثال آن.

۶- عیدی سالانه یا پاداش آخر سال جمعاً معادل یک دوازدهم میزان معافیت مالیاتی حقوق موضوع ماده ۸۴ ق م م (در سال ۱۴۰۱ تا مبلغ۵۶/۰۰۰/۰۰۰ ریال معاف از مالیات است) .

۷- خانه های سازمانی که با اجازه قانونی یا به موجب آیین نامه های خاص در اختیار مأموران کشوری گذارده میشود.

۸- وجوهی که کارفرما بابت هزینه معالجه کارکنان خود یا افراد تحت تکـفل آنها مستقیماً یا به وسیله حقوق بگیر به پزشک یا بیمارستان به استناد اسناد و مدارک مثبته پرداخت کند.

۹- مزایای غیرنقدی پرداختی به کارکنان حداکثر معادل دو دوازدهم معافیت مالیاتی حقوق موضوع ماده ۸۴ ق م م (درسال ۱۴۰۱ معادل ۱۱۲/۰۰۰/۰۰۰ ریال معاف از مالیات است) .

۱۰- درآمد حقوق پرسنل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعم از نظامی و انتظامی ، مشمولان قانون استخدامی وزارت اطلاعات ، جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیـلـی و آزادگان ، رزمنـدگان با حداقل ۱۲ ماه حضور در جبـهه و فرزندان شهداء .

۱۱- پنجاه درصد (۵۰%) مالیات حقوق کارکنان شاغل در مناطق کمتر توسعه یافته طـبـق فهرست سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور .

۱۲- حقوق پرداختی به کارگران ایرانی اعزامی به خارج از کشور موضوع قراردادهای صـدور  خدمات فنی به خارج از کشـور به شرط داشتن گواهیــنامه شغلی از وزارت تعاون ،کار و رفاه اجتماعی .

۱۳- پنجاه درصد (۵۰%) حقوق و مزایا یا دستمزد مشمول مالیات یکی از اولیاء افراد دارای معلولیت خیلی شدید و شدید مادامی که مسئولیت پرداخت هزینه های مربوط به معلولیـت فرد بر عهده اولیاء باشد ، از پرداخت مالیات معاف است . گواهی تأیید نوع و شدت معلولیـت افراد مشمول این ماده از سوی کمیسیون پزشکی تشخیص نوع و شدت معلولیت سـازمـان بهزیستی کشور ارائه خواهد شد. همچنین هزینه مراقبت وتوانبخشی آنان نیز قابل کسر از درآمد مشمول مالیات حقوق معلول یا شخصی که تکفل او را عهده دار است می باشد.

نکته: حقوق پرداختی به کارکنان اشخاص حقیقی و حقوقی که در مناطق آزاد تجاری-صنعتی فعالیت دارند از تاریخ ۱۳۹۹/۰۲/۳۰ و کارکنان شاغل در واحدهای پژوهشی و فناوری و مهندسی مستقر در پارکهای علم و فناوری و شهرکهای فناوری از تاریخ  ۱۳۹۹/۰۲/۲۶ مشمول پرداخت مالیات بر درآمد حقـوق بـوده و پرداخت کنندگان حقوق در این مناطق مکلف به رعایت کلیه مقررات مربوط اعم از کسر و واریز مالیات حقوق و ارسال فهرست ماهیانه مربوط از طـریـق سامانه الکترونیکی میباشند.

نرخ مالیات بر درآمد حقوق و نحوه محاسبه مالیات

براساس قانون بودجه ۱۴۰۱ حقوق و دستمزد سالیانه تا مبلغ ۶۷۲/۰۰۰/۰۰۰ ریـال( ماهیانه مبلغ ۵۶/۰۰۰/۰۰۰ ریال)  ازمعافیت مالیاتی برخوردار است. مالیات بردرآمد حقوق کارکنان دولتی و غیردولتی با رعایت موارد ذیل ،  به شرح ذیل مشمول پرداخـت مالیات خواهد بود :

۱-وجوه پرداختی به افراد بازنشسته که از سازمانهای مختلف حقوق بازنشستگی دریافت می کنند و مجدداً به طور تمام  وقت یا نیمه وقت به عنوان حقوق بگیر با مراکز دیگر همکاری دارند ( به استثناء موارد مذکور در تبصره های ماده ۸۶ ق م م )  همانند سایر حقوق بگیران بدون توجه به وضعیت بازنشستگی آنان ، پس از کسر معافیت مقرر در ماده ۸۴  اصلاحی ق م م (مشروط به عدم  استـفاده از معافیت مذکور برای درآمد حقوق از محل دیگر) مشمول مالیات بردرآمد حقوق بوده و مالیات آن باید طبق مقررات فوق محاسبـه ، کسر و به حساب سازمان امورمالیاتی کشور واریزگردد.

۲- پرداختهای دانشگاهها ، مراکز و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری که دارای مجوز از شورای گسترش آموزش عالی وزارتخانه های علوم ، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی قانونی دارای مجوز رسمی از وزارتین فوق الذکر میباشند، به اشخاص حقیقی اعم از کارکنان و غیرکارکنان خود در قالب حق التدریس (از تاریخ ۱۳۹۶/۰۶/۱۱) مشمول مالیات مقطوع به نرخ ده درصد (۱۰%) و حق التحقیق ، حق پژوهش و قراردادهای پژوهشی و تحقیقاتی مشمول مالیات مقطوع به نرخ پنج درصد (۵%)  با رعایت سایر احکام  مقرر در تبصره ۱ ماده ۸۶ ق م م (از جمله اعطای معافیتهای قانونی مربوط به استثناء معافیت ماده ۸۴ ق م م) خواهد بود.

نکته: درآمد مشمول مالیات حقوق اعضای هیأت علمی دانشگاهها موضوع قانون مربوط ،  با رعایت معافیتهای مقرر در قانون مالیاتهای مستقیم مشمول مالیات به نرخ ده درصـد (۱۰%) خواهد بود. شایان توجه است کارانه دریافتی توسط اعضاء هیات علمی مشمول نرخ ۱۰%  نبوده و با توجه به میزانی که حقوق و مزایای اعضاء هیات علمی دانشگاهها، نرخ پلکانی فوق الذکر را پوشش میدهد به نرخهای بعدی مشمول مالیات خواهد بود .

بطور مثال چنانچه حقوق و مزایای فوق العاده اعضاء هیات علمی بطور سالیانه مبلغ ۱/۴۴۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال باشد ، کارانه دریافتی به نرخهای مربوط به درآمد مازاد بر مبلغ مذکور (حسب مورد ۲۰% و ۲۵% و … ) مشمول مالیات خواهد بود .

۳- درآمد حقوق قضات پس از اعمال معافیت مذکور ، تا هفت (۷) برابر(معادل ۲۸۰/۰۰۰/۰۰۰ ریـال ماهیانه) مشمول مالیات به نرخ ده درصد (۱۰%)  و نسبت به مازاد آن مشمول مالیات به نرخ بیست درصد (۲۰%)  میباشد.

نرخ مالیات بر درآمد حقوق سال ۱۴۰۱ (ماهیانه)

تا مبلغ ۵۶/۰۰۰/۰۰۰ ریال ماهیانه ، معاف از مالیات است .

مازاد بر مبلغ ۵۶/۰۰۰/۰۰۰ ریال تا مبلغ ۱۵۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال ، بابت مابه التفاوت    معادل ۱۰%

مازاد بر مبلغ ۱۵۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال تا مبلغ ۲۵۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال بابت مابه التفاوت    معادل ۱۵%

مازاد بر مبلغ ۲۵۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال تا مبلغ ۳۵۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال بابت مابه التفاوت  معادل ۲۰%

بابت مازاد بر این مبالغ نیز به صورت تصاعدی محاسبه می شود .

اشخاص فاقد درآمد موضوع ماده (۵۷) قانون مالیات­های مستقیم و مالیات بر درآمد مشاغل موضوع ماده (۱۰۱) قانون مالیات‌های مستقیم سالانه به مبلغ سیصد و نود و شش میلیون (۳۹۶,۰۰۰,۰۰۰) ریال تعیین می‌­شود.

نکات مهم در مورد پرداخت مالیات بر درآمد حقوق

پرداخت کنندگان حقوق درحکم مؤدی میباشند ، لذا در مواردی که پرداخت کنندگان حقوق ، مالیات متعلق را در موعد مقرر پرداخت نکنند ، یا کمتر از میزان واقعی پرداخت نمایند ، مالیات متعلق به انضمام جرایم مربوطه محاسبه و به موجب برگ تشخیص با رعایت مهلت مقرر در ماده ۱۵۷ ق م م ( ۵سال) از آنان مطالبه خواهد شد.

صدور پروانه خروج از کشور یا تمدید پروانه اقامت و یا اشتغال برای اتباع خارجه ،  به استثنای کسانی که طبق مقررات این قانون از پرداخت مالیات معاف می باشند ، موکول به ارائه مفاصا حساب مالیاتی یا تعهد کتبی کارفرمای اشخاص حقوقی ایرانی طرف قرارداد با کارفرمای اتباع خارجی یا اشخاص حقوقی ثالث ایرانی است .

درآمد غیرنقدی مشمول مالیات حقوق به شرح زیرمحاسبه میشود :

الف ـ مسکن با اثاثیه معادل بیست و پنج درصد (۲۵%) و بدون اثاثیه بیست درصد (۲۰%) حقوق و مزایای مستمر نقدی ( به استثنای مزایای نقدی معاف موضوع ماده ۹۱ ق م م ) در ماه پس از وضع  وجوهی که از این بابت از حقوق کارمند کسر میشود.

ب ـ اتومبیل اختصاصی با راننده  معادل ده درصد (۱۰%) و بدون راننده معادل پنج درصد (۵%) حقـوق و مزایای مستمر نقدی ( به استثنای مزایای نقدی معاف موضوع ماده  (۹۱)  ق م م ) در ماه پس از کسر وجوهی که از این بابت از حقوق کارمند کسر میشود.

ج ـ سایر مزایای غیرنقدی معادل قیمت تمام شده برای پرداخت کننده حقوق .

نشانی درگاه خدمات الکترونیک مالیات بر درآمد حقوق

پرداخت کنندگان حقوق میتوانند برای محاسبه مالیات بر درآمد حقوق با مراجعه به سامانه اطلاع رسانی سازمان امور مالیاتی کشور به نشانی  www.intamedia.ir  آخرین بخشنامه ”میزان معافیت مالیات بر درآمد حقوق و محاسبه مالیات حقوق ماهانه“ را دریافت و با در نظر گرفتن میزان معافیت بر درآمد حقوق و روش محاسباتی آن ، مالیات حقوق کارکنان خود را محاسبه نمایند.

جرائم مالیاتی

۱-عدم  تسلیم فهرست حقوق کارکنان به اداره امور مالیاتی در موعد مقرر قانونی (ارسال فهرست به روش الکترونیکی انجام  میشود :

۲٪‏ حقوق پرداختی

۲-عدم  پرداخت مالیات متعلق  یا پرداخت مالیات کمتر از میزان واقعی مالیات بر حقوق متعلقه در مهلت مقرر قانونی:

الف)- ۱۰% مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر 

ب)- ۲/۵%مالیات پرداخت نشده به ازای هر ماه تأخیر از سررسید پرداخت

مراجع حل اختلاف مالیاتی                        

در مواردی که مؤدی به برگ تشخیص مالیات ابلاغ شده ، معترض باشد ، می تواند ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ شخصاً یا به وسیله  وکیل تام الاختیار خود به اداره امور مالیاتی مراجعه و  با ارائه دلایل اسناد مدارک ، کتباً تقاضای رسیدگی مجدد نماید .در صورتی که مسئول مربوطه ، دلایل اسناد و مدارک ابرازی را در تعدیل درآمد مؤثر تشخیص دهد  ، و نظر او  مورد قبول مؤدی قرار گیرد، مراتب پشت برگ تشخیص منعکس و به امضاء مسئول مربوط و مؤدی رسیده  و درآمد مشمول مالیات تعیین شده، مختومه تلقی میگردد.

 هرگاه دلایل اسناد و مدارک ابرازی در رد یا تعدیل درآمد مندرج در بررگ تشخیص، مؤثر واقع نگردد، پر نده به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع خواهد شد. . رأی هیأت با اکثریت آراء قطعی و لازم الاجراء است . مگر اینکه ظرف مدت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی از طرف مأموران مالیاتی مربوط یا مؤدی، مورد اعتراض کتبی قرار گیرد که در این صورت پرو نده جهت رسیدگی به هیئت حل اختلاف مالیاتی تجدید نظر محول خواهد شد . در این مرحله مؤدی مکلف است مقدار مالیات مورد قبول خود را در همان مهلت مقرر پرداخت و نسبت به مازاد آن اعتراض خود را تسلیم نماید.

استرداد اضافه پرداختی 

 در مواردیکه کارفرما حسب مورد با در نظر گرفتن مقررات قانونی و معافیتهای مربوط به درآمد حقوق، نسبت به کسر و واریز مالیات حقوق به اداره امورمالیاتی اقدام نموده لیکن حقوق بگیر به دلایلی مانند ترک خدمت در طی سال، اضافه پرداختی بابت مالیات بر درآمد حقوق داشته باشد، اضافه پرداختی مطابق با مقررات قانون مالیاتهای مستقیم مسترد خواهد شد ، مشروط بر این که بعد از انقضای تیرماه سال بعد تا آخر آن سال با درخواست کتبی حقوق بگیر از اداره امور مالیاتی محل سکونت ، مورد مطالبه قرار گیرد.

هرگاه اضافه پرداختی بعلت عدم آگاهی ازمقررات یا اشتباه در محاسبه (اعم از عدم رعایت معافیتهای قانونی) ازطرف کارفرما صورت گرفته باشد، درخواست استرداد، مقید به محدوده زمانی خاص نمیباشد . در این حالت اداره امور مالیاتی ذیربط برای استرداد ، همان اداره ای است که مالیات به حساب آن  واریز شده است.

اداره امور مالیاتی مذکور موظف است ظرف سه ماه از تاریخ تسلیم درخواست ، رسیدگیهای لازم را معمول و درصورت احراز اضافه پرداختی و نداشتن بدهی قطعی دیگر ، نسبت به استرداد اضافه پرداختی از محل  وصولیهای جاری اقدام نماید . در صورتی که درخواست کننده بدهی قطعی مالیاتی داشته باشد اضافه پرداختی به حساب بدهی مزبور، منظور ومازاد برآن مسترد خواهد شد .

سخن پایانی

آگاهی به مباحث و موضوعات مالیات بر درآمد حقوق فقط مختص حسابداران نیست و تمام افرادی که حقوق دریافت میکنند ، کارگران و کارمندان باید در خصوص نحوه انجام تکالیف مالیاتی ، میزان معافیت ها ، نرخ مالیات و جرائم مالیاتی آگاهی داشته باشند تا در صورت تخلف یا عدم انجام تکالیف توسط کارفرما بتواند اقدام مناسب را انجام دهد چون طبق قانون مسئولیت تضامنی با پرداخت کننده حقوق دارد . 

 بیشتر بخوانید : ابلاغ بخشنامه تعیین حداقل دستمزد کارگران در سال ۱۴۰۱