مقدمه
این دستورالعمل ابتدا من رابه یاد جایزه بگیرهای غرب وحشی در فیلم های وسترن آمریکائی مثل به خاطر یک مشت دلارانداخت که افرادی به خاطر دریافت جایزه از دادستان ایالتی یا کلانتر شهر، زمین و زمان را به هم میریزند تا سارق بانک یا قاتل فراری را پیدا کنند و اکثراً در پایان فیلم جایزه بگیریا کشته میشد یا جایزه ای در کار نبود . امیداورم افرادی که به ذوق دریافت پاداش ، گزارش فرار مالیاتی ارسال میکنند به سرنوشت جایزه بگیر ها دچار نشوند .
ابتدا به مواد قانونی مرتبط اشاره میکنیم و در ادامه به بررسی و تفسیر دستورالعمل می پردازیم :
ماده ۲۱۹ قانون مالیاتهای مستقیم
کلیات این ماده ، شناسائی و تشخیص درآمد مشمول مالیات ، مطالبه و وصول مالیات است و در تبصره ۲ این ماده به سازمان مالیاتی اجازه داده شده فقط برای کمک به افزایش سرعت دربخش شناسائی مودیان ، ازبخش غیر دولتی یا اشخاص ثالث استفاده نماید .
ماده ۳۴ آئین نامه اجرائی تبصره ۲ ماده ۲۱۹ ق م م
چنانچه بر اساس اطلاعات ارسالی اشخاص ثالث مودیان مالیاتی جدید و درآمدهای کتمان شده مشمول مالیات شناسائی و مالیات متعلقه آن وصول شود سازمان میتواند نسبت به پرداخت پاداش متناسب با اطلاعات کسب شده و مالیات وصولی ، از درآمد اختصاصی سازمان در وجه اشخاص مذکور اقدام نماید .
در نتیجه تا قبل از تصویب این دستورالعمل جدید مواردی در قوانین قبلی نیز وجود دارد که سازمان می تواند از گزارشات مردمی استفاده نماید .
دستورالعمل موضوع ماده ۳۴ آئین نامه اجرائی تبصره ۲ ماده ۲۱۹ ق م م
هدف این دستورالعمل ، کاهش فرار مالیاتی از طریق استفاده از توان نظارتی مردم برای شناسائی مودیانی که درآمدهای کتمان شده دارند . در مقابل دولت نیز اقدامات حمایتی جهت ایجاد انگیزه بیشترانجام خواهد داد .
طبق ماده ۱ دستورالعمل واژه های اصلی مرتبط را توضیح داده است که در ادامه با آن آشنا می شویم :
فرار مالیاتی : کتمان درآمد ، مخفی کردن فعالیت اقتصادی از طریق عدم انجام تکالیف با هدف عدم پرداخت مالیات و سایر مواردی که در ماده ۲۷۴ قانون به عنوان جرم مالیاتی شناخته می شود .
سامانه گزارش فرار مالیاتی : درگاه جدیدی که در سایت سازمان مالیاتی راه اندازی شده و از طریق آن می توان اطلاعات و مستندات فرارمالیاتی توسط مودیان متخلف را برای سازمان مالیاتی ارسال نمود .
گزارش دهنده : اشخاص حقیقی و حقوقی که گزارش فرارمالیاتی را به صورت داوطلبانه در سامانه ارسال میکنند .
گزارش موثق : گزارشی که پس از بررسی واحدهای اجرائی بازرسی مالیاتی منجر به شناسائی درآمد کتمان شده یا سایر جرم های مالیاتی شده و در فرآیند رسیدگی ، قطعی و مالیات آن مطالبه شده است .
دریافت و ثبت گزارشات فرارمالیاتی : طی ماده ۲ دستورالعمل ، گزارش دهندگان اطلاعات مربوط به فرار مالیاتی مودی متخلف را از طریق سامانه ارسال و کد رهگیری اختصاصی گزارش را از طریق پیامک دریافت میکنند . کلیه اطلاعات هویتی گزارش دهنده محرمانه بوده و در صورت تخلف واحد رسیدگی کننده و ناظر بر فرآیند ، برابر مقررات برخورد خواهد شد .
تبصره : اطلاعات هویتی و شماره تماس گزارش دهنده که باید در صفحه اول سامانه گزارش فرار مالیاتی درج شود ، الزامی نیست و در صورت ثبت فقط دفترمرکزی حراست امکان مشاهده آن را دارد ، واحدهای اجرائی صرفاً متن گزارش و مستندات ارسالی را مشاهده میکنند مگر اینکه واحد اجرائی الزام به ارتباط با گزارش دهنده داشته باشد که دفترمرکزی حراست با رعایت مقررات ، امکان ارتباط را میسر خواهد کرد .
نکته : اگر درج اطلاعات هویتی و شماره تماس گزارش دهنده الزامی نیست ، چنانچه واحد اجرائی نیاز به برقراری ارتباط داشت ، چگونه انجام می شود . از طرفی این احتمال وجود دارد که اشخاص از این امکان برای تسویه حسابهای شخصی استفاده کنند و از طریق مستندسازی و ثبت گزارش نادرست ، هم سازمان مالیاتی و هم مودیان را وارد فرآیند رسیدگی بی نتیجه نمایند .
طبق ماده ۳ ، واحدهای اجرائی موظفند پس از بررسی گزارش و رفع محدودیت های محرمانگی ، مضمون گزارش را در سامانه ثبت و نتایج رسیدگی مالیاتی را که منجر به فرار مالیاتی شده طی برگ تشخیص ، قطعیت و وصول مالیات ا در آن درج نماید .
طبق ماده ۴ ، برای رسیدگی بهتر به گزارشات مردمی باید امکان انتخاب محل فعالیت اشخاص مرتبط با گزارش به همراه آدرس دقیق و ارسال مستندات از طریق سامانه برای گزارش دهنده فراهم شود .
ماده ۵ ، ارتقاء سامانه و بروزرسانی آن با همکاری معاونت درآمدهای مالیاتی و معاونت حقوقی و فنی مالیاتی انجام می شود .
نحوه رسیدگی به گزارشات فرار مالیاتی
اطلاعات ایتدا در اختیار رئیس کل سازمان قرار میگیرد و پس از ارجاع به مرجع رسیدگی ، بررسی اولیه انجام می شود .
تبصره ۱ : تعیین تکلیف اولیه گزارش دریافتی توسط واحدهای اجرائی استانی ، ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ ثبت گزارش انجام می شود .
تبصره ۲ : اداره کل امور مالیاتی و واحدهای اجرائی استان باید به گزارشاتی که به صورت ویژه از واحد ستادی معرفی شده به فوریت رسیدگی و قطعی نمایند .
طبق ماده ۷ ، اطلاع رسانی از نتایج حاصله بابت تطبیق یا عدم تطبیق گزارش با فرار مالیاتی به گزارش دهنده ، از طریق سامانه و شماره تماس ثبت شده انجام می شود .
طبق ماده ۸ دستورالعمل ، اگر واحد بازرسی ستادی از نتیجه رسیدگی واحد اجرائی اقناع نشود ، باید گزارش را برای بررسی تکمیلی مجدداً به اداره کل امور مالیاتی عودت نماید .
در ماده ۹ ، واحد بازرسی ستادی موظف است به فرآیند رسیدگی گزارش فرار مالیاتی توسط واحد اجرائی استانی نظارت و گزارش عملکرد را به معاونت درآمدهای مالیاتی ارائه نماید .
فصل چهارم – اقدامات حمایتی
در ماده ۱۰ آمده ، حفظ محرمانگی اطلاعات هویتی و مشخصات خانوادگی و محل سکونت یا فعالیت گزارش دهندگان در اولویت اقدامات حمایتی سازمان مالیاتی و مراجع قضائی است ، اما به لحاظ ضرورت شرعی یا تأمین حق دفاع متهمان به فرارمالیاتی ، فقط در موارد خاصی که مرجع قضائی لازم بداند مشخصات هویتی گزارش دهنده افشاء میگردد .
گزارش دهندگان در صورتی مشمول حمایت های قانونی می شوند که صحت ادعا و کفایت اسناد و مدارک اثبات کننده فرارمالیاتی فراهم باشد .
طبق ماده ۱۱ ، اگر متخلف به فرار مالیاتی به هر طریقی نسبت به هویت اشخاص ارسال کننده گزارش تخلف آگاهی پیدا کند ، چه عواقب و مشکلاتی برای شخص ارسال کننده اطلاعات خواهد داشت ؟
باستناد بند (د) ماده ۱۷ قانون سلامت نظام اداری و مقابله با فساد ، هرگونه سوء نظر مانند اخراج ، بازخرید کردن ، بازنشسته نمودن قبل از موعد ، جابجائی ، لغو قرارداد ، قطع یا کاهش حقوق و مزایای فرد گزارش دهنده و منبعی که گزارش فرار مالیاتی را به مراجع قضائی یا سازمان مالیاتی ارسال میکند و یا ایجاد هر نوع مانع در استفاده از حقوق شهروندی و اجتماعی ممنوع است .
نکته : آیا تمام مشکلاتی که ممکن است از طرف متخلف برای فرد افشاء کننده پیش آید در موارد بالا وجود دارد ، مسلماً خیر . اقدامات و عکس العمل های خشونت آمیز دیگری هم وجود دارد که متخلف می تواند به صورت غیر مستقیم انجام دهد که به نظر می رسد قانونگذار راه حل مناسبی برای آن ندارد .
فصل پنجم – نحوه جبران خدمات و تعیین پاداش
پرداخت پاداش به گزارش دهندگان ، از محل مبالغ وصولی حاصل از کشف فرار مالیاتی است که با استفاده از اطلاعات گزارش دهنده کشف شده است . یعنی از مالیاتی که متخلف می پردازد ، پاداش مربوطه پرداخت میشود . (ماده ۱۲دستورالعمل)
پس از طی مراحل رسیدگی ، دادرسی و وصول مالیات ، در صورتی که اطلاعات ارسال شده توسط گزارش دهنده موثق باشد و منجر به کشف فرار مالیاتی شود ، واحدهای رسیدگی کننده می توانند تا ۱% مالیات قطعی و وصول شده را جهت پرداخت پاداش به رئیس سازمان پیشنهاد نمایند ، که در صورت تأئید رئیس کل سازمان پرداخت می شود . این پاداش معاف از مالیات است . (ماده ۱۳دستورالعمل)
نکته : اگر گزارش فرارمالیاتی در خصوص موضوع املاک و واحدهای مسکونی خالی باشد که منجر به کشف فرارمالیاتی شود ، پاداش گزارشگری مردمی طبق بند ۱۱ تبصره ۸ ماده ۱۶۹ مکرر ۵% مالیات متعلقه خواهد بود .
تبصره ۱ ، با توجه به محدودیت سازمان برای رسیدگی به تمام گزارشات فرار مالیاتی ثبت شده در سامانه و ضرورت اعمال اولویت در رسیدگی ، پرداخت پاداش فقط به گزارشات موثقی که مالیات قطعی شده ، معادل حدنصاب ماده ۸۴ ق م م و بیشتر باشد قابل پرداخت می باشد .
حدنصاب ماده ۸۴ ق م م در خصوص میزان معافیت مالیات بر حقوق است که به صورت سالانه مشخص میگردد .
مثال : در سال ۱۴۰۱ معافیت سالانه ماده ۸۴ ق م م مبلغ ۰۰۰/۰۰۰/۶۷۲ ریال است ، در نتیجه به گزارشاتی پاداش تعلق میگیرد که مالیات قطعی و وصولی آن بیشتر از مبلغ معافیت مذکور باشد .
نکته : آیا با اعمال حدنصاب تعیین شده ، به گزارشاتی که مالیات وصول شده آن کمتر از حدنصاب شود پاداش تعلق نمیگیرد ؟
طبق تبصره ۲ ، مأخذ تخصیص پاداش صرفاً میزان مالیات شناسائی و وصول شده ناشی از فرارمالیاتی است وطبق ماده ۲۷۲ ق م م فقط باید از محل ۱% مالیاتی که سازمان به حساب خزانه واریز میکند قابل پرداخت است .
در ماده ۱۴ ، اشخاصی که طبق قانون وظیفه دارند اطلاعات معاملات و درآمدهای سایر اشخاص را به سازمان مالیاتی گزارش نمایند ، چون موظف به شناسائی و ارائه اطلاعات هستند مشمول تشویق های این دستورالعمل نیستند . مانند کارمندان و کارکنان سازمان ، دفاتر اسناد رسمی ، بانکها و سایر موسسات و واحدهائی که تکلیف قانونی برای ارسال اطلاعات دارند .
در ماده ۱۵ ، اگر ۲ یا چند نفر گزارش فرار مالیاتی دهند ، پاداش بین آنها تقسیم می شود .
طبق ماده ۱۶ ، اگر گزارش دهنده درخواست پرداخت پاداش داشته باشد باید اطلاعات هویتی ، شماره تلفن همراه و شماره حساب خود را در سامانه ثبت نماید . نتایج رسیدگی هم از طریق پیامک اعلام میگردد .
فصل ششم – سایر مقررات
طبق ماده ۱۷ تشکیل جلسات به پیشنهاد مسئول واحد بازرسی و دبیرکارگروه ستادی انجام میشود .
طبق ماده ۱۸ دستورالعمل ، اگر جزئیات گزارش فرارمالیاتی ثبت شده قبلاً در اختیار سازمان و ادارات کل امور مالیاتی بوده باشد و یا کشف فرار مالیاتی از طریق اطلاعات بانک های اطلاعاتی توسط سازمان امکانپذیر باشد ، پاداشی به گزارش دهنده پرداخت نخواهد شد .
در این صورت احتمالاً حجم بیشتری از گزارشات مردمی شرایط دریافت پاداش را نخواهند داشت و سازمان با مشاهده گزارش میتواند از طریق منابع اطلاعاتی خود به کشف فرارمالیاتی اقدام و گزارش ثبت شده را سوخت شده تلقی نماید . مگر اینکه سازمان مالیاتی در استفاده از گزارشات ارسالی صداقت داشته باشد .
ماده ۱۹ ، در مواردی که گزارش فرارمالیاتی مربوط به دستگاه های دولتی موضوع ماده ۲ ق م م و ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری باشد ( وزارتخانه ها و موسسات دولتی ، شهرداری ها و دهیاری ها و ….) کارگروه باید موارد تخلف را به مراجع قضائی ارجاع نماید و در صورت احراز جرم توسط آن مرجع ، کارگروه می تواند طبق دستورالعمل اقدام نماید . اگر مراجع ذیربط اتهام را رد کنند پرونده مختومه خواهد شد .
نکته : در بسیاری از فرارهای مالیاتی اشخاص متخلف در بدنه دستگاه های دولتی هستند و از طریق روابط سازمانی که دارند نسبت به عدم انتشار اطلاعات و مخدوش کردن مستندات اقدام خواهند کرد ، پس با وجود این ماده ازمیزان تاثیرگذاری این دستورالعمل کاسته خواهد شد .
ماده ۲۰ ، در صورتی که گزارش دهنده اظهارات خلاف واقع و اسناد و مدارک غیر واقعی ارائه نماید که موجب تضییع حقوق دولت یا اشخاص ثالث گردد ، مرتکب جرم شده و قابل پیگرد است .
در ماده ۲۱ گفت شده ، در مواردی که کارکنان سازمان امور مالیاتی از پیشنهاد دریافت رشوه امتناع نمایند و مراتب را به دفترمرکزی حراست یا دادستانی انتظامی مالیاتی و یا دفاتر مستقر در ادارات کل به صورت مستند و مکتوب اعلام نمایند ، پس از تأئید کارگروه نسبت به تشویق کارمند اقدام می شود . از طرفی با طرح شکایت از راشی (رشوه دهنده – پیشنهاد دهنده رشوه) مراتب جهت پیگرد قانونی به مراجع قضائی ارجاع میگردد .
سخن پایانی
با توجه به رشد چشمگیر فرار مالیاتی درکشور ، تصویب قوانین و دستورالعمل های بازدارنده با هدف کشف فرارمالیاتی و جلوگیری ازسایرتخلفات اقتصادی مانند اختلاس ، اقدامات ضروری و مناسبی است ، اما دولت ها باید با تشکیل کارگروه های تخصصی در خصوص شناسائی دلایل موثر بر فرار مالیاتی ، راهکارهای پیشگیرانه ای را برای کاهش این معضل اقتصادی ارائه نماید .
بیشتر بخوانید : نحوه ی اعتراض مؤدیان در سال ۱۴۰۱
نویسنده : آرش فنائیان