آموزش صفر تا صد حسابداری پیمانکاری
مطالب آموزشی این مقالات ، حاصل سال ها تجربه مدیریت مالی و تدریس من در شرکت های پیمانکاری و خدماتی است و توصیه ای که به دانشجویان و مدیران مالی دارم ، دنبال کردن مطالب آموزشی سودآوران مالی است که به صورت منظم تهیه و ارائه شده است . در مدت همراهی باآموزش های رایگان حسابداری پیمانکاری ، بنده و تیم سودآوران مالی آماده پاسخ به سوالات شما از طریق صفحه پرسش و پاسخ سایت هستیم .
حسابداری پیمانکاری – فصل اول
مزیت اصلی مقالات آموزشی گروه سودآوران مالی استفاده از روش های نوین آموزشی و ساده سازی مطالب است و به شما کمک میکند در کمتیرن زمان ممکن درک واقعی از مباحث حسابداری را کسب نمائید . اصول اولیه یادگیری نشان میدهد تا زمانی که با واژه های سازنده و کلیدی یک مبحث آشنائی کامل نداشته باشیم قادر به یادگیری و اجرای صحیح آن نخواهیم داشت .
تعریف واژه های پرکاربرد
واژه پیمانکاری را میتوان به دو کلمه پیمان و کار تفکیک کرد ، پیمان به معنی توافق رسمی و مترادف کلمه قرارداد است و کار به معنی نیروی در خدمت دیگران و مترادف شغل است و از ترکیب این دو تعریف کلمه پیمانکاری به معنی کاری که با توافق رسمی انجام شود . در نتیجه فعالیت پیمانکاری ارائه خدمات است و ارتباطی با فروش کالا یا جنس ندارد .
موافقت نامه (پیمان) : مترادف قرارداد است و بین کارفرما از یک طرف و پیمانکار یا مشاور از طرف دیگر منعقد میشود و حاوی کلیه اطلاعات مربوط به موضوع و مشخصات پروژه ، مبلغ کل پیمان و تعهدات کارفرما و پیمانکار و سایر اطلاعات مربوط به اجرای پیمان که هریک بر عهده دارند .
کارفرما : شخص حقیقی یا حقوقی است که به اصطلاح عامیانه صاحب کار یا پروژه است و تمام یا قسمتی از مراحل اجرائی کار خود را با امضاء قرارداد به اشخاصی که در ان تخصص دارند میسپارد .
پیمانکار : شخص حقیقی یا حقوقی دارای تخصص است که اجرای موضوع پیمان یا پروژه متعلق به کارفرما را در قبال امضاء قرارداد بر عهده میگیرد .
پروژه : مجموعه ای از خدمات و اقدامات متصل به هم در یک دوره زمانی مشخص است . مانند ساخت و طراحی تمام یا قسمتی از یک طرح عمرانی که مقدارکار ، مبلغ و مدت انجام آن مشخص میباشد و در قالب یک قرارداد به انجام میرسد . انواع پروژه مانند پروژه ساخت یک ساختمان یا احداث مجتمع تجاری یا ورزشی ، پروژه طراحی سایت ، پروژه انجام خدمات مالی و مالیاتی شرکتها .
حسابداری پیمانکاری چیست؟
انجام فرآیند حسابداری و محاسبات مالی مربوط به فعالیت پیمانکاری ، از انعقاد قرارداد تا اتمام عملیات اجرائی است که شامل کنترل و ثبت هزینه ها ، درآمدها و عملیات مالی پروژه ، تهیه گزارشات برآوردی از هزینه ها و درآمدها ، تجزیه و تحلیل دوره ای گردش مالی و محاسبه بهای تمام شده پیمان به منظور شناخت و اندازه گیری سود پروژه طبق روش های شناسائی سود پیمانکاری .
حسابداری پیمانکاری نقش بسیار مهمی در افزایش یا کاهش درآمد پیمان دارد و حسابدار متخصص علاوه بر تسلط بر مباحث حسابداری پیمان های بلندمدت ، بدلیل آگاهی از قوانین حقوقی و مالیاتی پیمان ها ، میتواند با افزایش سودآوری موجبات پیشرفت پیمانکاران را فراهم نماید .
مراحل اصلی فعالیت پیمانکاری و وظائف مرتبط با آن
پیشنهاد میکنم حسابدارانی که در شرکت های پیمانکاری کار میکنند برای اینکه بتوانند با مباحث و موضوعات گسترده آن آشنا شوند و وظائف خود را به درستی انجام دهند بهتر است در ماه اول شروع فعالیت ، تمام موضوعات و وظائفی که ممکن است به او محول نمایند را مرور کرده و به دقت مطالعه نماید . در صورت انجام این روش مطمئناً با پیش زمینه ذهنی بهتر و با اعتماد به نفس بیشتری حرکت میکنید .
۱-مرحله شرکت در مناقصه :
مدیران شرکت های پیمانکاری در طول سال چندین بار از طریق جستجودر آگهی های منتشر شده در سامانه های اطلاع رسانی مناقصات ، پروژه هائی را انتخاب و قیمت پیشنهادی خود را به همراه اسناد ومدارک لازم برای مناقصه گزار ارسال میکنند . در طول این فرآیند واحد حسابداری علاوه بر ارائه گزارش برآوردی از مخارج و هزینه های تکمیل پروژه و گزارش برآورد سود نهائی حاصل از اجرای طرح که در برگه پیشنهاد قیمت استفاده میشود ، وظائفی مانند ، ثبت هزینه های مربوط به خرید اسناد و مدارک مناقصه ، تهیه نقشه ها ، حق الزحمه مشاورین و مهندسین نقشه بردار ، ثبت تضامین شرکت در مناقصه مانند سپرده نقدی یا ضمانتنامه بانکی را بر عهده خواهد داشت .
نکته : اگر پیمانکار(مناقصه گر) در مناقصه برنده شود حسابداری با ایجاد کد مرکز هزینه به نام پروژه ، تمام هزینه ها را به حساب کار درجریان تکمیل منتقل مینماید ، در غیر اینصورت هزینه ها به عنوان هزینه های سربار شرکت ثبت میگردد .
۲- مرحله انعقاد قرارداد :
در صورت برنده شدن در مناقصه ، کارفرما (مناقصه گزار) و پیمانکار (مناقصه گر) وارد مرحله عقد قرارداد ، تجهیز کارگاه و انجام تعهدات قراردادی خود میشوند . در این مرحله نیز واحد حسابداری وظائفی مانند ثبت هزینه های تجهیزکارگاه ، ثبت ابطال تضمین شرکت در مناقصه ، ثبت تضامین ضمانتنامه حسن انجام کار و ضمانتنامه حسن انجام تعهدات ، ثبت پیش دریافت قرارداد ، حسابداری بیمه نامه های مسئولیت مدنی پروژه و بیمه نامه اشخاص ثالث و سایر هزینه های مرتبط با عقد قرارداد را بر عهده دارد .
۳– مرحله اجرای پروژه ، هزینه ها و درآمدها
زمانی که پروژه وارد مرحله اجرائی میشود اشخاص مختلفی به محدوده وظائف حسابداری وارد میشوند مثل فروشندگان ، پیمانکاران جزء ، تنخواه گردان ها ، کارگران روزمزد و کنتراتی ، ناظرین و مشاوران پروژه و سایر عوامل که هر کدام مباحث جداگانه ای در حوزه مالی دارند و حسابداران باید علاوه بر رعایت آئین رفتار حرفه ای ، تمرکز و دقت بیشتری داشته باشد .
بخش عمده ای از وظائف حسابداری در مرحله اجرای پروژه میباشد که مهمترین آن گزارشات برآوردی درآمد ، هزینه و سود ناخالص دوره ای است و برای تصمیم گیری مدیران شرکت بسیار اهمیت دارد .
علاوه بر آن ثبت هزینه های مستقیم ، جمع آوری ، ثبت و تسهیم هزینه های مشترک و ثبت درآمدهای پروژه است . البته حساسیت کار این مرحله برای حسابداران ، مواجهه با انواع و اشکال مختلف هزینه ها و درآمدها است .
الف) مخارج پیمان :
هزینه های استاندارد و پذیرفته شده ای که برای تکمیل پیمان پرداخت میشود و در دفاتر شرکت های پیمانکاری به عنوان حساب پیمان در جریان تکمیل و در دفاترکارفرما به عنوان حساب دارائی در جریان ساخت ثبت میگردد . در حسابداری پیمانکاری برای هر پروژه حساب جداگانه ای ایجاد میشود تا هزینه ها و درآمدهای مرتبط با هر پروژه به صورت جداگانه ثبت و گزارش شود . ثبت هزینه ها به این روش را هزینه یابی سفارش کار میگویند .
انواع مخارج پیمان :
۱- مخارج مستقیم پیمان : هزینه های اصلی ساخت پروژه است که مستقیمأ مربوط به ساخت و تکمیل موضوع پروژه میباشد . شامل حقوق و دستمزد پرسنل کارگاه ، مواد و مصالح مصرفی ، کرایه حمل و جابه جائی ، حق الزحمه مشاور و طراح ، کارکرد پیمانکاران جزء ، بیمه مسئولیت کارگاه ، اجاره ابزار و ماشین آلات و سایر هزینه هائی که منطبق با قرارداد و دستورکارهای الحاقی آن باشد .
۲- مخارج سربار مشترک پروژه ها : هزینه هائی که بین چند پیمان مشترک است مانند هزینه تعمیر ابزارآلات که برای چند پروژه استفاده میشود ، بیمه و حقوق پرسنل دفترمرکزی که فقط بخشی از کار آنها مربوط به پروژه است . مثلاً هزینه حقوق مهندس فنی مستقر در دفترمرکزی که وظیفه تهیه صورت وضعیت پروژه ها را برعهده دارد باید بر مبنای درصد پیشرفت کار هر پروژه بین آنها تسهیم شود ، یا هزینه آبونمان دفترمرکزی و امثال آن .
۳- هزینه های غیر مرتبط (عمومی و اداری سایر) : این نوع از هزینه ها به موضوع پیمان مرتبط نیستند ولی از آنجائی که درآمد شرکت های پیمانکاری فقط از طریق پروژه ها بدست می آید ، تمام هزینه هائی عمومی و اداری که برای توسعه و پیشرفت پرداخت شود ، مانند هزینه تبلیغات و هزینه آموزش مدیران داخلی ، هزینه های دریافت مجوزها و سایر موارد مشابه را باید بین پیمان ها تسهیم نمایند .
پرداخت های پروژه به دو صورت انجام می شود
۱-تنخواه گردان : شرکت های پیمانکاری جهت سهولت در پرداخت هزینه های کارگاه ، شخصی را به عنوان تنخواه گردان انتخاب و مبلغ تنخواه را به حساب او واریز میکنند تا هزینه های روزمره کارگاه را پرداخت نماید . مبلغ تنخواه و نحوه پرداخت هزینه ها توسط تنخواه گردان باید مطابق دستورالعمل مصوب باشد و تنخواه گردان موظف است اسناد و مدارک پرداختی را به پیوست فرم صورت هزینه ها به امور مالی شرکت تحویل نموده تا مجددأ تنخواه دریافت نماید .
۲-دفترمرکزی : هزینه هائی که پرداخت آن بر عهده تنخواه گردان نباشد از طریق دفترمرکزی انجام میشود . این هزینه ها شامل خرید مواد و مصالح کارگاه ، حقوق و دستمزد پرسنل ، کارکرد صورت وضعیت پیمانکاران دست دوم ، مخارج سربار پیمان و سایر هزینه هائی که نمیتوان از طریق تنخواه گردان پرداخت نمود .
ب) درآمد پیمان :
در حسابداری پیمانکاری درآمد یا فروش از طریق ارائه خدمات کسب میشود و منظور از درآمد پیمان مجموع کل خدمات یا کل درآمد در طول مدت پیمان است که با مبلغ قرارداد مطابقت دارد .
نحوه شناخت درآمد پیمان
با توجه به نوع و حجم کار و طولانی بودن زمان اجرای پروژه ، شناسائی میزان درآمد و هزینه و سود ناخالص پیمان به سادگی امکانپذیر نبوده و باید از روش های تعیین شده استفاده کرد .
۱-روش کار تکمیل شده :
در این روش درآمد ، هزینه و سودناخالص پیمان زمانی محاسبه و شناسائی میشود که پروژه یا به اتمام رسیده یا در حال اتمام است و بدلیل اینکه بین انجام کار و محاسبه سود فاصله وجود دارد و اطلاعات مربوط به درآمد و هزینه به موقع ارائه نمیشود ، نمیتوان میزان کار انجام شده طی دوره را بدرستی محاسبه و گزارش نمود . اگر بدلیل عدم کنترل و مدیریت صحیح هزینه ها و عدم شناسائی به موقع میزان سود ، پروژه زیانده باشد ، مدیران متوجه آن نشده و نمیتوانند برای جلوگیری از آن تصمیم گیری مناسبی داشته باشند . روش کار تکمیل شده مطابق استاندارد حسابداری ایران روش مورد قبول و پذیرفته شده ای نمیباشد مگر اینکه پیمان در مدت کمتر از یکسال شروع و به اتمام برسد .
۲-روش درصد پیشرفت کار :
در این روش درآمد و هزینه به صورت دوره ای و به میزان کار انجام شده در طول مدت پیمان شناسائی میشود . به عبارت دیگر میزان درآمد (کار انجام شده) و هزینه های پروژه متناسب با درصدی از پیشرفت پیمان محاسبه و سود ناخالص دوره جاری تعیین میگردد .
یکی از مزایای مهم روش درصد پیشرفت کارکه باعث شده به عنوان روش پذیرفته شده در ایران شناخته شود امکان برآورد نتیجه مالی کل پیمان ( برآورد درآمدها و هزینه های پیمان ) به نحو قابل اطمینان است که موجب شناسائی سود ناخالص پیمان میگردد .
ج) مرحله تحویل موقت
پس از اینکه نزدیک به ۹۷ درصد عملیات اجرائی پروژه انجام شود پیمانکار کتباً از کارفرما درخواست تحویل موقت پروژه را میکند و در صورت تأئید کارفرما صورتجلسه تحویل موقت تنظیم میشود .
در این مرحله واحد حسابداری اقدام به تهیه گزارشات دقیق از میزان هزینه های پرداختی پروژه و درآمد تحصیل شده و در نهایت تهیه گزارش سود و زیان پیمان مینماید . واحد حسابداری موظف است با ارائه گزارش صورت های مالی پروژه ، مدیران را از میزان سود یا زیان بدست آمده آگاه کند .
سایر وظائفی که در این مرحله بر عهده حسابداران است شامل پرداخت و ثبت هزینه های برچیدن کارگاه ، پیگیری و ثبت سند ابطال ضمانتنامه حسن انجام تعهدات ، پیگیری و دریافت مانده مطالبات از کارفرما ، رسیدگی به سپرده حسن انجام پیمانکاران ، رسیدگی و محاسبه حق بیمه پیمان و دریافت مفاصاحساب ، و سایر موارد که هر کدام از اهمیت بالائی برخوردار است .
د) مرحله تحویل قطعی
در فاصله بین تحویل موقت و تحویل قطعی پیمان اموری مانند برچیدن کارگاه ، تهیه صورت وضعیت قطعی ، آزادسازی نیمی از سپرده حسن انجام کار پیمانکار ، ابطال ضمانتنامه پیش پرداخت و سایر موارد انجام می شود .
نکته مهم این مرحله شروع و اتمام دوره تضمین است که باید موضوع پیمان به مدت یکسال از تاریخ تحویل موقت به بهره برداری برسد تا در صورت وجود نواقص و مشکلات به هزینه پیمانکار اصلاح و رفع گردد .چنانچه در دوره تضمین هیچ نقصی مشاهده نشود موضوع پیمان طی صورتجلسه تحویل قطعی میگردد .
وظائف حسابداری در این مرحله پیگیری و ثبت دریافت الباقی سپرده حسن انجام کار ، تعیین سود پیمان و بهای تمام شده کل پیمان و ارائه گزارش به مدیران است .
پیگیری و ثبت امور بیمه ای پیمان ، آزادسازی وثیقه های بانکی ، تسویه کامل سپرده های کسر شده از پیمانکاران دست دوم از اخرین وظائفی است که واحد حسابداری انجام خواهد داد .
در پایان ، مقاله ای که خواندید اولین بخش از مطالب آموزشی حسابداری پیمانکاری است و با توجه به تعداد بسیار زیاد شرکت های پیمانکاری و حسابدارانی که در این حوزه مشغول به کار هستند این وظیفه را احساس میکنم که باید تمام تجربیات خود را برای پیشرفت و تعالی حسابداری پبمانکاری انجام دهم .
بیشتر بخوانید : چک لیست اقدامات حسابداری در پایان سال مالی